Sentyabrın 26-da iqtisadi məsələlərə həsr olunmuş müşavirədə Prezident İlham Əliyev “Biz öz resurslarımıza arxalanaraq güclü iqtisadiyyat qurmuşuq, müstəqil iqtisadiyyat qurmuşuq, heç kimdən asılı deyilik” deyə qeyd edib.
“Fakt Yoxla” bu açıqlamanın doğruluğunu yoxlayıb.
İlkin olaraq qeyd edilməlidir ki, “iqtisadi asılılıq” anlayışına yanaşmalar müxtəlif olsa da, o ilk növbədə bir dövlətin ticarət əlaqələri, ixracdan və idxaldan asılılığın həcminin böyüklüyü ilə əlaqələndirilir. Bu göstəricilərə sənaye və iqtisadiyyatın digər sahələri ilə bağlı ixrac/idxal məhsullar ilə yanaşı investisiya və xidmət sahələri də daxildir.
Aşağıdakı cədvəldə Dövlət Statistika Komitəsinin sənaye sahəsi üzrə “Əsas malların idxalının dinamikası” və “Sənaye məhsullarının ən mühüm növlərinin natura ifadəsində istehsalı” barədə məlumatları verilib. Bu məlumatlara əsasən, bir sıra məhsulların 2023-cü il ərzindəki istehsal və idxal göstəricilərinin müqayisəsi aparılıb, idxaldan asılılıq göstəriciləri qeyd edilib.
Cədvəl 1: 2023-cü il ərzində sənaye məhsulları üzrə istehsal və idxal göstəriciləri
Mənbə: Dövlət Statistika Komitəsi
Cədvəl məlumatlarına əsasən, 2023-cü ilin hesabat dövrü ərzində sənayenin göstərilən sahələri üzrə istehsal göstəricilərinin idxal göstəricilərindən çox aşağı olduğu və bu sahələrin önəmli ölçüdə idxaldan asılı olduğu görünür.
Həmçinin ağır sənaye sahələrində də xarici idxaldan asılılıq mövcuddur. Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatlarına əsasən, 2021, 2022 və 2023-cü illərin hesabat dövrləri ərzində qara metallar və ondan hazırlanan məmulatlar sahələrində idxal və ixrac göstəricilərinə yer verilib.
Cədvəl 2: 2021-2023-cü illər ərzində qara metallurgiya üzrə idxal göstəriciləri
Mənbə: Dövlət Gömrük Komitəsi
Cədvəl 3: 2021-2023-cü illər ərzində qara metallurgiya üzrə ixrac göstəriciləri
Mənbə: Dövlət Gömrük Komitəsi
Hər iki cədvəl məlumatlarına əsasən, son üç il ərzində Azərbaycan iqtisadiyyatının qara metallurgiya kimi ağır sənaye sahəsində hər il idxal göstəriciləri artır, ixrac göstəriciləri isə azalır. İdxalın həcminin hər il ardıcıl olaraq artması daxili istehsalın yetərsiz olması və göstərilən sahələr üzrə xaricdən asılılığın artdığını deməyə əsas verir.
Növbəti cədvəldə isə 2023-cü il ərzində kənd təsərrüfatı sahəsində istehsal və idxal göstəricilərinin müqayisəsi aparılıb, idxaldan asılılıq göstəriciləri qeyd edilib. Qeyd olunan məhsulların əhəmiyyyətli hissəsi xaricdən idxal olunur. Nəticədə, bu məhsullar üzrə istehsal göstəricilərinin daxili tələbatı tam şəkildə qarşılaya bilmədiyi aydın olur.
Cədvəl 4: 2023-cü il ərzində bəzi kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsal və idxal göstəriciləri
Mənbə: Dövlət Statistika Komitəsi
Sənaye və kənd təsərrüfatı sahələri ilə yanaşı, investisiya və xidmət sahələrində də Azərbaycan iqtisadiyyatının xarici faktorlardan asılı olduğu müşahidə olunur. Azərbaycan Mərkəzi Bankının hesabatlarına əsasən, 2021, 2022 və 2023-cü il üzrə xaricdən ölkəyə cəlb edilmiş birbaşa investiyaların həcmi artıb. Belə ki, aşağıdakı cədvəldə göstərilən illər üzrə Azərbaycana xaricdən cəlb edilmiş birbaşa investiyaların, həmçinin neft-qaz və qeyri-neft-qaz sektoruna yönəldilmiş birbaşa investisiyaların həcminin müqayisəsi verilib.
Cədvəl 5: 2021-2023-cü illər ərzində xaricdən cəlb edilmiş birbaşa investisiyaların həcmi
Mənbə: Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı
Cədvəl 6: 2021-2023-cü illər ərzində xaricdən qeyri-neft-qaz və neft qaz sektoruna cəlb edilmiş birbaşa investisiyaların həcmi
Mənbə: Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı
Cədvəldən görünür ki, neft-qaz sektoruna hər il davamlı olaraq 4-5 mlrd. dollar xarici investisiyanın cəlb edilib. Həmçinin qeyri-neft sektoruna yönəldilən xarici investisiyanın həcmi də artır. Xarici investisiyanın sadəcə maddi vəsait yox, həmçinin qabaqcıl texnologiya məhsulları və üstün kadr potensialı olduğunu nəzərə alsaq, bu sahədə xarici investisiyadan asılılıq daha aydın şəkildə nəzərə çarpır.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarında isə 2021, 2022 və 2023-cü illər ərzində iqtisadiyyata yönəldilən ümumi investisiyanın həcmində xarici və daxili investisiya arasında yaxınlıq da diqqət çəkir. Qeyd olunan illər üzrə göstəricilər Azərbaycan iqtisadiyatının xarici investisiyadan asılılıq dərəcəsini bariz şəkildə əks etdirir.
Cədvəl 7: 2021-2023-cü illər ərzində iqtisadiyyata yönəldilən ümumi investisiyanın həcmi
Mənbə: Dövlət Statistika Komitəsi
Həmçinin 2021, 2022 və 2023-cü il üzrə xarici dövlətlərlə Azərbaycanın iqtisadi əlaqələrində xidmətlərin ümumi həcminin yüksək olduğu və hər il bu göstəricilərin daha da artdığı müşahidə edilir. Aşağıdakı cədvəldə göstərilən illər üzrə qeyri-rezidentlər tərəfindən Azərbaycanın rezidentlərinə göstərilən xidmətlərin ümumi həcminin müqayisəsi verilib.
Cədvəl 8: 2021-2023-cü illər ərzində xarici dövlətlərlə Azərbaycanın iqtisadi əlaqələrində xidmətlərin ümumi həcmi (qeyri-rezidentlər tərəfindən Azərbaycanın rezidentlərinə)
Mənbə: Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı
Qeyd edilən məlumatlar Azərbaycanın saneye istehsalının bir sıra sahələrində xarici idxaldan böyük ölçüdə və ya 50% həcmində asılı olduğunu, həmçinin idxal həcminin son illərdə artan tendensiya ilə davam etdiyini göstərir. O cümlədən xarici investisiyadan, texnologiya və xidmətlər üzrə xaricdən asılılığın yüksək olduğu da nəzərə çarpır.
Bu məqamda Prezident İlham Əliyevin açıqlamasında qeyd etdiyi məqamların Azərbaycanın xarici dövlət borcunun azalması kontekstində işlədildiyini ehtimal etmək mümkündür. Çünki Azərbaycanın xarici borcunun həqiqətən də 2021-2024-cü illər ərzində neft-qaz sektorundan əldə edilən gəlirlər və valyuta ehtiyatlarının artması nəticəsində azaldığı müşahidə edilir. Belə ki, aşağıdakı cədvəldə Maliyyə Nazirliyinin hesabatlarına əsasən xarici dövlət borcunun illər üzrə müqayisəsi verilib.
Cədvəl 9: 2021-2024-cü illər ərzində Azərbaycanın xarici borcunun həcmi
Mənbə: Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi
Lakin xarici borcun hər il azalması, 72.6 mlrd. dollar həcmində xarici valyuta ehtiyatları heç də Azərbaycan iqtisadiyyatının tam müstəqil və heç kimdən asılı olduğunu deməyə əsas vermir. Bütün iqtisadiyyatlar, o cümlədən Azərbaycan iqtisadiyyatı da, bu və ya digər formada xarici amillərdən, dövlətlərdən, iqtisadi qruplardan və Qərb maliyyə institutlarının qərarlarından asılıdır. 2022-ci ilin fevralından etibarən Rusiyaya qarşı tətbiq olunan sanksiyalar, həmin sanksiyaların yaratdığı problemlər və ölkənin xarici aktivlərinin dondurulması bu təsirin və asılılığın bariz göstəricisidir.
“Fakt Yoxla”nın gəldiyi qənaətə görə, Prezident İlham Əliyevin açıqlaması yanlışdır.
